Buca Rehberi - Gazeteyenigun.com.tr
Buca’nın milattan önce 130’lu yıllara dayanan bir tarihi var.
Zeytinlikleri ve bağlarıyla meşhur Buca, İzmir’in en büyük ilçesi. En kalabalık 100 ilçe arasında 35’nci sırada.
Bu topraklara Lidyalılar, Persler, Büyük İskender, Pergamon Krallığı, Romalılar ve Bizanslılara ev sahipliği yapmış.
Bir Rum köyü olduğu söyleniyor. Rumların, Yahudilerin ve Türklerin barış içinde bir arada yaşamaları Avrupalı iş adamlarını çok etkilemiş olmalı ki onlar da gelip buraya yerleşiyor ve Buca’nın zenginleşmesine katkıda bulunuyor.
BUCA AVRUPALI!
Fransızca LEVER sözcüğünden (doğmak ya da doğu) üretilen LEVANT, Doğu Akdeniz ülkelerine verilen bir ad. İzmir’e gelip iş tutan İngiliz, Fransız, Hollandalı, İtalyan aileler Buca’da ortak bir kültür oluşturuyor. Levanten kültürü… Özellikle de İngilizler yoğunlaşıyor Buca’da.
Anlayacağımız şu ki, Buca toprağı 1700’lü yıllardan itibaren Avrupalıyı tanıyor. Buca Avrupalı!
Levantenler, sadece Hıristiyan nüfusla değil Osmanlı’nın önde gelen yöneticileriyle de iyi ilişkiler kurmuş ve kapitülasyonlar sayesinde geniş topraklara sahip olmuş, fabrikalar kurmuş, şehrin değişimine ve gelişimine imza atmış müteşebbis insanlar. İlk sokak aydınlatmaları, hayvanat bahçesi, tenis kulübü, hipodrom, Buca’ya tren hattının gelmesi vs. onların işi…
KÖŞKLER ‘BENİ GÖRÜN’ DİYOR
Levantenler denince onların birer sanat şaheseri olan köşklerinden/malikanelerinden söz etmemek mümkün mü?
Buca zaten ‘Köşklerin Efendisi’ olması özelliğiyle öne çıkıyor.
Tek tek Basmane, Karşıyaka, Bornova ve Küçükyalı’daki köşkleri görmüşlüğüm vardır. Ama Buca’dakiler bir başka! Birini alıveresim geldi hatta. Aycan Pırasalar da bu konuda söz verdi zaten. İBAN’ımı gönderdim bile.
Forbes Köşkü, Gavrili Köşkü “Beni mutlaka görün” diyor.
Gout, Prenses Borghese, Kont Aliberti, Russo, De Jongh, Baltazzi, Dimostanis Baltacı köşkleri hakeza…
BİLGİ: Hem Padişah Abdülaziz hem de Atatürk, Buca’nın en eski ikinci köşkü olan Baltazzi Köşkü’nde konaklamış once upon a time…
FİLMLERE KONU OLACAK HİKAYELER VAR
Köşklerde sürmüş zengin yaşamlar ne diye senaristlerin dikkatini çekmemiş, ne diye bir yönetmen bu köşklerde film çekmemiş, şaştım doğrusu.
Örneğin Forbes’teki yangınla ilgili bir aşk hikâyesi ve kıskançlıktan söz ediliyor.
Adana’da Hanımın Çiftliği yakılmıştı ya… Kim bilir Forbes’i yakan da çılgın bir âşık ya da kıskanç biri. Filme çekilmez mi bu?
Devlet hastanesi bahçesinin en tepe noktasında bulunan köşk, 1908 yılında yapılmış, bir yıl sonra da tamamen yanmış. 1910’da yeniden yapılmış. Karma bir mimariye sahip Forbes Köşkü, bugün ne acıdır ki ücretsiz otopark alanı gibi kullanılıyor. Orta Çağ’ın feodallerinin şatolarını andıran köşk, tepesindeki kule biçimindeki blokla kanıtlıyor bunu. Tipik bir egemen sınıf izlenimi veriyor. Çam ağaçlarının ortasındaki bu muhteşem güzelliği yerel yönetim mi görmüyor yoksa genel yönetim mi anlamış değilim. Restore edilip pekala mimarlık, arkeoloji, sanat tarihi, edebiyat fakültelerinin içinde yer aldığı bir yerleşkeye çevrilebilir. Harikulade bir Güzel Sanatlar Fakültesi olabilir.
Rees Köşkü, Buca Eğitim Fakültesi Dekanlık Binası olarak kullanılıyorsa bu neden olmasın?
Forbes; simetrik cepheli, üçgen alınlıklı, ahşap ve yığma taşlı Rees’ten daha etkileyici bence.
RESİM GİBİ KÖŞKLER VAR
Bugün Sini Köşk olarak hizmet veren Gavrili Köşkü de, Buca’nın illâ görülmesi gereken mekânlarından. Resim gibi bir köşk… Karnınız acıkınca uğrayın bir zahmet… Eğitim fakültesinin hemen karşısında.
Uğur Mumcu Caddesi üzerindeki köşkler ve Rum evleri caddeyi adeta açık hava müzesine çevirmiş.
Dikkatimi çekti, eğitim kurumları bu köşkleri restore edip eğitim vermeye başlamış. Çok sayıda eğitim kurumunun tabelasına rastlayınca işletmecilerin sanat dostu olduğunu düşünür oldum. Yanılmışım. Anaokulu işletmecisi öğretmen Muhittin Parsak’tan öğrendim gerçeği. Bu tercih, köşklerin herbirinin geniş bahçeye sahip olmasındanmış.
Öğrenciler çok şanslı, resim gibi mekânlarda eğitim görüyorlar.
Tablo gibi bir başka bina Protestan Kilisesi… 1834 ‘te hizmete açılmış.